Fotograaf Jelle Vermeersch tufte met een oude tractor en beestenkar 2.500 trage kilometers door het Belgische platteland. Om portretten te maken, gesprekken te voeren en mensen van den buiten te begrijpen. Het resultaat is te zien in de mooie tentoonstelling ‘Buitenmensen’ in de Sint-Pietersabdij te Gent. Ik sprak de fotograaf kort na de opening voor een artikel in ZOUT Magazine.
‘Plattelanders hebben elk hun eigen uitdagingen, persoonlijkheid en dialect’, vertelt Jelle. ‘Toch is er ook iets wat hen bindt. Ze houden van de stilte en de rust. En ze foeteren vaak op ‘de stad’ die voor hen beslist, zonder dat de stedelingen precies weten wat er buiten de stadsmuren speelt.’
Om stad en platteland dichter bij elkaar te brengen, maakte de fotograaf de road-expo ‘Buitenmensen, de stem van het platteland’. In vijf seizoenen verkende hij vijf Belgische streken: de Westhoek, de Borinage, de Ardennen, Limburg en de Wase Polders met Zeeuws-Vlaanderen. De honderden foto’s en portretten van den buiten zijn nu te zien in hartje Gent.
Voor hij zijn tractor klaarmaakte voor zijn avontuur, deed de fotograaf veel research, met de doorgewinterde journalisten Pascal Verbeken en Tom Pardoen. ‘Het mocht vooral geen boerententoonstelling worden’, vond Jelle. ‘Er leven ook andere mensen op het platteland. We wilden zoveel mogelijk profielen in kaart brengen. Dus sprak ik ook met F16-piloten, cafébazen, kunstenaars, ministers, oud-politici. Wat niet wegneemt dat mijn hart dicht bij de boeren ligt.’
Uit de foto’s spreekt een zekere melancholie.
Dat zit in mijn aard. Als de dag voorbij is, heb ik al heimwee naar de morgen. Heimwee komt vaak terug in mijn werk, zoals in mijn fotoreeks over coureurs. Een roadtrip heeft ook iets melancholisch, het is een zoektocht naar jezelf, langs een tijd die voorbij is. Dat wil niet zeggen dat vroeger alles beter was, maar wel anders. Ik heb geprobeerd de negativiteit eruit te filteren.
Het platteland verandert. Mooie tradities dreigen verloren te gaan.
Er verandert veel op korte tijd. Heel wat dingen uit mijn jeugd staan op het punt te verdwijnen. Zo ontmoette ik de allerlaatste visser van Zeeuws-Vlaanderen.
Ik wist ook dat ik geen tien jaar meer kon wachten om die oude bedreigde volkscafés of boerentradities te documenteren. Het krulbollen of het boogschieten: ik vind dat charmant. Ik vind het belangrijk dat mensen weten dat dit er ooit was, en zelfs vandaag nog bestaat.
Er woedt ook een stevig generatieconflict.
Dat gaf me juist moed. Tradities zijn mooi, maar soms ook star. Als je dan zo’n gepassioneerde jonge bioboer hoort spreken, is het hoopgevend te zien hoe de nieuwe generatie een nieuwe weg inslaat. De jonge garde is op zoek naar hoe het anders kan. Ze beginnen een boekenwinkeltje in een slaapdorpje, of organiseren optredens om oude dorpjes tot leven te wekken. Het platteland is dus niet alleen aan het uitsterven. Er groeit ook iets nieuws.
Je woont al twintig jaar in de stad. Klikte het met de buitenmensen?
Ik ben opgegroeid op het platteland en voelde me snel met hen verbonden. Dat ligt ook aan de aard van mijn werk. Als freelance fotograaf heb je geen vaste job of contracten, je bent wat afhankelijk van de waan van de dag. Ook boeren ervaren die onzekerheid, zij zijn afhankelijk van hun veld. En we kijken allebei: zij naar hun velden, de gewassen en het weer. Ik naar wat ik in beeld kan brengen.
Wat kunnen wij stadsmensen leren van het platteland?
Een zekere liefde voor traagheid. Niet alles hoeft altijd zo snel, we hoeven niet mee te zijn met elke nieuwe hype. En ook: bewuster leven met de elementen, dat zijn we in de stad helemaal verleerd.
Buitenmensen helpen elkaar ook, zoals bij de overstroming in het Limburgse dorpje Herbricht. De warme sociale cohesie van een dorp is heel mooi, ze hoeft zeker niet altijd verstikkend te zijn.
Is er een specifieke ontmoeting die je is bijgebleven?
Heel pakkend was het verhaal van Nathalie Parret uit Vleteren. Ze nam de boerderij van haar vader over toen die ermee stopte. Maar ze kwam uit een compleet andere sector en worstelde hard met het bedrijf. Ze stond er als alleenstaande ook helemaal alleen voor. Ze kon met niemand over haar gevoelens praten, dat werd nu eenmaal niet gedaan. Dat trof me diep.
Ook in de Borinage stootte je op schrijnende verhalen.
Daar ontmoette ik Delphine Ferin, lerares aan het Lyceum in Colfontaine. Ze vertelde over de uitzichtloze situatie van haar leerlingen. Dat ze later alleen maar ‘dopper’ wilden worden, net als hun vader en grootvader. Ze hadden nooit iets anders gekend. Of hoe er op een bepaald moment op school maar liefst zeven meisjes van 15 zwanger waren. Dat opende toch mijn ogen.
Hoe kleurrijk de verhalen, de portretfoto’s werkte je af in zwart-wit. Waarom?
Ik werk meestal in kleur, maar merkte dat kleur de eenheid en de sereniteit in de portretten deed vervagen. De foto’s werden een tikkeltje banaal. Zwart-wit werkt beter voor portretten, het contrast geeft extra kracht. Ik liet me ook inspireren door fotografen als August Sander, die vorige eeuw de beroepen documenteerde: de slager, de bakker, de metser, allemaal monochroom. Of Richard Avedon met zijn In the American West: die foto’s zijn echte tijdsdocumenten, met veel stilte. Ik wilde me inschrijven in die traditie.
Waarom koos je de Sint-Pietersabdij om tentoon te stellen?
De abdij was in de middeleeuwen de plek waar alle gewassen, goederen en dieren in de stad binnenkwamen. Dat klopt met mijn opzet om met mijn tentoonstelling het platteland in de stad te introduceren. Het is de tweede keer dat ik met tentoonstellingsmaakster Martine Van Asch kon samenwerken. In 2020 maakten we samen een expo over de koers, maar die moest meteen na opening al worden gesloten door de lockdown. Vroeger had je meerdelige fotoreportages in magazines, vandaag kan dat niet meer. Deze expositie is dan een ode aan een trage journalistiek die vandaag alleen maar schaarser wordt.
Jelle Vermeersch
Buitenmensen, de stem van het platteland
T/m 14.04.24 in de Sint-Pietersabdij in Gent.
Info en tickets
Dit artikel verscheen ook in ZOUT Magazine, ed. 12 (2023)
Waaauuuuwww wat een mooie reeks – ben fan – mooi om te bekijken – Heb ervan genoten
Fijn om te lezen! Dan raad ik je de expo zeker aan. Heel sterke beelden en straffe teksten. Een heel aangename (hernieuwde) kennismaking met het platteland.
Wordt alvast één van onze volgende bezoeken. Ben erg benieuwd.