Hoe komt een museum erop om een expo te bouwen rond zo’n specifiek onderwerp als pakweg ‘The Geopolitics of Infrastructure’ in het M HKA? Ik dacht: ik vraag het hen gewoon. Dus ging ik op gesprek met curator Nav Haq.
We spraken niet alleen over de inhoud van de tentoonstelling, ik zoomde vooral uit. Om het ook eens te hebben over algemene principes bij een nieuwe tentoonstelling. Hoe bepaalt een museum het thema voor een nieuwe expo? Hoe selecteert een curator daarvoor de kunstenaars en kunstwerken? En wat is het belang van een groepstentoonstelling, voor de kunstenaars en voor het museum?
De antwoorden vind je op de website van het M HKA.
En voor wie niet graag doorklikt, ook gewoon hieronder.
Curator Nav Haq over de expo The Geopolitics of Infrastructure
Onze zomertentoonstelling brengt 13 kunstenaars en kunstenaarsduo’s samen die werken rond de betovering en de machtsverhoudingen van infrastructuur. Waarom precies dit thema? En wat betekent zo’n groepstentoonstelling voor de kunstenaars én voor het museum? Een gesprek met curator Nav Haq.
Van waar kwam het idee voor dit thema?
Elke zomer brengt het M HKA een groepstentoonstelling rond maatschappelijke thema’s waar hedendaagse kunstenaars vandaag rond werken. Veel kunstenaars richten zich op internationale infrastructuur: systemen van communicatie, transport, handel en energie tot publieke voorzieningen zoals onderwijs en gezondheid, en ook militaire infrastructuur — die diezelfde systemen weer vernietigt.
Om die systemen te bouwen en te onderhouden, werken verschillende landen samen. Dat maakt infrastructuur geopolitiek. De deelnemende kunstenaars belichten dit thema vanuit hun eigen lokale context. Hun uiteenlopende perspectieven zorgen voor inzichten die elkaar versterken. Het M HKA is het eerste museum dat een grote tentoonstelling opzet rond dit belangrijke topic: infrastructuur als geopolitiek instrument.
Een heel actueel thema, vooral nu internationale relaties steeds meer onder druk komen te staan.
We zijn allemaal afhankelijk van infrastructuur, maar vaak beseffen we dit pas wanneer er iets misgaat. Denk maar aan de inval van Rusland in Oekraïne. Plots moest Europa zich afvragen waar het gas en de olie vandaan moesten komen, als dat niet meer uit Rusland komt. Op zo’n moment dat we onze systemen moeten herdenken, worden die pas echt zichtbaar. En zie je ook hoe bepalend ze zijn voor ons dagelijks leven.
Een goed voorbeeld in de tentoonstelling is de experimentele documentaire China, Beijing, I Love You! Van kunstenaar Kökun Ergun. Hij vertrekt vanuit het Chinese ‘Belt and Road Initiative’ – een hernieuwde blik op de Zijderoute: een gigantisch handelsnetwerk van spoorlijnen, van China tot Antwerpen. Daar zijn wel 150 landen bij betrokken, iedereen wil een graantje meepikken, dus daar loert geopolitiek om de hoek. De tentoonstelling onderzoekt wat zo’n nieuwe route betekent voor de politiek, maar ook voor ons leven. Want ze heeft een directe impact op ons allemaal. Kijk naar de batterij in je elektrische wagen of telefoon. Waar komt die vandaag en hoe geraakt ze hier?
Hoe selecteerde je de kunstenaars en hun werken?
Daar gaat veel onderzoek aan vooraf. Als internationale instelling volgen we kunstscènes wereldwijd, met bijzondere aandacht voor Eurazië. Precies in die regio vinden nu de grootste infrastructuurprojecten plaats. Door te reizen, veel te lezen, kunstscholen te bezoeken en via mijn uitgebreid netwerk ontdek ik welke kunstenaars rond dit thema werken. Voor de tentoonstelling nodigde ik kunstenaars uit die in hun projecten verschillende perspectieven tonen.
Wat opvalt, is dat veel kunstenaars zelf als onderzoekers te werk gaan. Ze observeren grote infrastructuurwerken ter plaatse en vertalen hun bevindingen naar kunst. Die aanpak zie je sterk weerspiegeld in deze tentoonstelling. Elke kunstenaar krijgt een vrij uitgebreide presentatie, vaak met meer dan één werk.
Naast reflectie op bestaande infrastructuur presenteert de expo ook hoopvolle alternatieve modellen.
Een goed voorbeeld is de Nederlandse kunstenaar Jonas Staal, die werkt rond New World Summit. Hij ontwikkelt in staatloze landen, samen met lokale politieke groeperingen, alternatieve parlementen en ambassades, vaak in de vorm van architecturale voorstellen. Zo kreeg hij de opdracht om tijdens de burgeroorlog in Rojava, in Noord-Syrië, een nieuw parlement te bouwen.
Ook inspirerend is The Question of Funding, een collectief van voornamelijk Palestijnse kunstenaars dat eerder deelnam aan documenta 15. Zij bevragen de ‘donoreconomie’ waarbij kunstenaars afhankelijk zijn van buitenlandse financiering, zoals de Palestijnse kunstscene. Om minder afhankelijk te moeten zijn, zoeken ze naar alternatieve culturele infrastructuur. Hun voorstel vertrekt van lokale middelen en een circulaire economie, in samenwerking met boeren, bewoners en kunstenaars.
Zijn er overkoepelende thema’s die terugkomen in de tentoonstelling?
Ja. Infrastructuur verschijnt vaak als een verlengstuk van invloed en staatsmacht. Politiek heeft een bijna verblindende fascinatie voor infrastructuur. Grote projecten staan symbool voor dromen over vooruitgang, modernisering en efficiëntie. Infrastructuur gaat niet alleen over ruimte, maar ook over tijd: dingen sneller en dichterbij maken.
Kunstenaars bekijken dit op hun eigen manier. Ze reflecteren over de immense middelen die voor infrastructuur nodig zijn, over de coördinatie, en over de conceptuele kanten van tijd en ruimte. Zo werpen ze een heldere blik op machtsstructuren én hun enorme impact op mens en milieu. Maar ze zien ook kansen en alternatieve modellen. Dat zorgt voor een mix van kritische reflectie én hoopvol vooruitkijken.
Wat is het belang van een groepstentoonstelling voor het M HKA?
Met groepstentoonstellingen kan het M HKA een hypothese formuleren over waar kunst nú staat. Internationaal staat het museum bekend om dit soort expo’s. We brengen onderzoek samen rond essentiële maatschappelijke vragen, én bieden kunstenaars een eerste podium.
Vaak groeien uit die groepstentoonstellingen later solotentoonstellingen of aankopen. Een goed voorbeeld is onze expo Don’t You Know Who I Am? – Kunst na identiteitspolitiek? in 2014. Vier of vijf deelnemende kunstenaars kregen in de tien jaar daarop een eerste overzichtstentoonstelling. We streven daarom steeds naar een langdurig engagement met de kunstenaars.
Groepstentoonstellingen creëren ook ontmoetingen: kunstenaars leren elkaar kennen, werken samen aan de opbouw en gaan met het publiek en met elkaar in gesprek. Zo worden gedeelde interesses zichtbaar en ontstaan ook tussen hen nieuwe relaties en samenwerkingen.
De expo is breder dan de presentatie alleen. Er is ook een online platform.
Klopt, we hebben bewust géén papieren catalogus gemaakt, maar kozen voor een digitaal format dat na de expo blijft bestaan. Dat maakt de inhoud veel breder en laagdrempeliger beschikbaar. We publiceren ook een reeks artikelen over infrastructuur binnen het kader ‘New Silk Road’ op e-flux.
Voor M HKA zijn groepstentoonstellingen veel meer dan een eenmalig project. Ze zijn een essentieel onderdeel van onze identiteit, waar we ook internationaal bekend om staan. Ze geven uiting aan onze missie om kunst internationaal en vanuit een Euraziatisch perspectief te bekijken, generaties te verbinden en richting te geven aan de kunst van de 21ste eeuw.