Dit was een tripje buiten mijn comfortzone. Want één: ik ken niets van dans. En twee: ik had nooit verwacht dat de nieuwe voorstelling van choreografe Astrid Boons zó existentieel diep zou gaan. Al was de titel Deep Time veelzeggend natuurlijk. Maar ik luister wél graag naar wijze woorden en mooie inzichten. En daar werd ik rijkelijk op getrakteerd, aan dat kleine tafeltje in DE SINGEL. Ons gesprek leverde een fijn artikel op voor het c o r s o najaarsmagazine.
“Je hoeft niet te begrijpen om te voelen”
Wie zijn we vandaag? En wat kunnen we zijn? In de dansvoorstelling Deep Time neemt choreografe Astrid Boons je mee in een fysieke trip door tijd, ruimte en mens-zijn. Drie dansers veranderen tussen mens, dier, plant en landschap — zonder woorden of verhaal. Wat overblijft, is een diep gevoel. Een worsteling met wat het betekent om vandaag mens te zijn.
Deep Time ging in mei in première. Je kreeg meteen lovende recensies.
Dat deed me ontzettend goed, want het blijft altijd spannend. Een stuk is nooit af, het was ook maar de tweede volledige doorloop. Maar ik voelde dat het stuk bij het publiek binnenkwam. Belangrijk, want ik vraag best een grote concentratie van de toeschouwers. Het is een heel intens stuk. Nu pas begin ik beter te begrijpen wat we precies gemaakt hebben.
Mens zijn vandaag
Het is het tweede deel van een drieluik over mens-zijn in een digitale maatschappij. Wat mag ik daaronder verstaan?
Het eerste deel, Khôra, draaide rond het spanningsveld tussen lichaam en geest in een wereld waarin we onszelf vaak niet meer vinden. Ik deed onderzoek, sprak met mensen, en voelde bij velen verwarring: wie ben ik nog, en wat beslis ik zelf? Grote existentiële vragen. Ik voelde daarbij de nood om te zoeken naar iets positiefs — een opening. Dat leidde naar het begrip ‘Khôra’: een filosofisch concept dat je simpel kan uitleggen als een ‘ruimte van mogelijkheden’. Het moment waarop iets nog niets is, maar alles kan worden.
We kunnen dus iets anders worden. Hoe speelt Deep Time daarop in?
Deep Time speelt zich af in diezelfde wereld, maar gaat dieper. Hier hebben de personages geleerd hoe ze kunnen veranderen tussen mens en niet-menselijke vormen. Ze worden dier, plant, water, landschap. Ze dragen al die verschillende manieren van zijn in zich. Dat ‘shapeshiften’ is een soort overlevingsstrategie: ze proberen zich voortdurend aan te passen. Maar tot hoever kan je je aanpassen zonder dat je jezelf verliest? Dat is een van de centrale vragen.
Tijd is in de voorstelling een belangrijk element. Wat is ‘diepe tijd’ precies?
Vaak denken we in mensentijd. Maar hier gaat het om iets anders, een tijd buiten het menselijke besef. We schakelen in de voorstelling van mensentijd naar iets veel groters, een soort kosmische tijd. Wat blijft er over als we afstand nemen van onze lineaire kijk op tijd? Deep Time is geen klassiek verhaal. Eerder een reeks situaties waarin de drie performers telkens weer proberen te reageren op het moment. Niet met het hoofd, maar met hun hele lijf.
(Lees verder onder de foto’s)
Tot het uiterste
Om daartoe te komen, moeten het intense repetities zijn geweest.
Ik werk heel fysiek en vanuit innerlijke staten. We doen lange sessies waarin de dansers zich inleven in een bepaalde staat van zijn. Bijvoorbeeld een lichaam dat heel zwaar aanvoelt, en daardoor weerstand oproept. Door zich diep in te leven ontstaat intuïtief de beweging. Die is een gevolg van wat ze fysiek voelen. Later proberen we die staat van zijn opnieuw op te roepen. Niet om een choreografie te herhalen, maar om opnieuw dat gevoel te belichamen.
De dansers gaan tot het uiterste. Is uitputting deel van het proces?
Ja, maar altijd gecontroleerd. Door lang door te gaan, kom je voorbij de eerste reflexen, voorbij het denken. Dan pas begint de echte transformatie, vanuit je intuïtie. In de voorstelling zie je hoe ze worstelen, vaak zelfs niet meer weten waarom ze iets doen. En op een bepaald moment laten ze los. Het is confronterend, maar ook heel menselijk.
Zonder woorden
Ik vind het krachtig dat je zo’n filosofisch werk kunt maken zonder woorden.
Daarom werk ik met dans als taal. Woorden zijn vaak te klein voor wat ik wil zeggen. Ze zijn beperkend, hebben altijd een bepaalde lading die niet de volledige betekenis dekt. Lichaamstaal gaat veel verder. Ik wil mensen een gevoel geven dat ze niet met woorden kunnen benoemen. Een vreemd gevoel van ongemak. Niet alles hoeft begrijpelijk te zijn. Het is oké om gewoon te voelen.
Dans is niet altijd gemakkelijk. Vaak gaan mensen op zoek naar een verhaal en dat is er niet altijd.
Ik vind dans net heel toegankelijk. Je moet gewoon de dingen op je af laten komen. Sommigen vinden het misschien moeilijker om de controle los te laten. Maar dat is precies waar het om draait. Laat maar los, laat je meevoeren. Aan het einde zie je wat dit met je doet. Soms vertelt iemand mij na een voorstelling: ik snap niets van dans, het is de eerste keer dat ik dit zie, en toch werd ik diep geraakt. Dat is voor mij het bewijs dat je niets moet kennen van dans om meegevoerd te kunnen worden.
Terug in Antwerpen
Je woonde lang in Nederland en hebt een indrukwekkende internationale carrière. Waarom kom je nu terug naar Antwerpen?
Ik ben geboren en opgeleid in Antwerpen. Na twintig jaar in het buitenland — o.a. bij Nederlands Dans Theater, GöteborgsOperans Danskompani en Tanztheater Wuppertal Pina Bausch — voelde ik dat het tijd was om terug te keren. Mijn werk is sterk inhoudelijk, en hier in Vlaanderen is daar ruimte voor, het publiek apprecieert diepgang. Dat resoneert met mijn werk. En eerlijk: ik had ook nood aan wortels. Aan terugkomen en voelen: wie ben ik hier?
Wat hoop je dat mensen meenemen uit Deep Time?
Ik hoop dat ze zich even kunnen losmaken van het dagelijks leven, en even ‘buiten de tijd’ zijn. Om er meteen daarna weer diep in te zitten, wanneer een van de dansers het ritme van de tijd aantikt. Door even afstand te nemen, kunnen ze misschien voelen waar de grens van hun eigen lichaam ligt. Het zou mooi zijn dat ze dan beseffen: ik ben niet zomaar één wezen met een vaste identiteit. Ik ben tegelijk mens, natuur, water, tijd … Alles beweegt, alles verandert. En dat is oké.