Zelden had ik mijn interview zo goed voorbereid. Met pen, papier en plezier fietste ik naar cultuurcentrum c o r s o. Ik zou er een groot acteur spreken die mijn kleine leven had getekend. Dankzij hem ontdekte de 14-jarige snotneus het wonder van het theater. Hoe één lichaam met één monoloog onder één onnozel spotje een heel nieuwe wereld kon oproepen. Dat was pure magie. En de tovenaar was: Tom Van Dyck.
En die Tom Van Dyck, daar mocht ik zo’n dikke 30 jaar later mee rond de tafel zitten. Samen met zijn vrouw Alice Reijs. Voor het eerst maken de twee samen een stuk: ‘Adam en Eva zeggen sorry’. Het concept: de oervader en oermoeder hebben alles op aarde zien gebeuren en willen zich daar nu voor excuseren.
Heerlijk uitgangspunt voor een mooi interview. Spontaan schoten mij allerlei vragen te binnen. Hoe zien ze de evolutie van vijgenblad tot Chanel, van hun eco-moestuin tot klimaatopwarming, van Kain en Abel tot Poetin en Trump? Welke thema’s raken hen persoonlijk, wat leverde het onderzoek hen al op, wat betekenen Adam en Eva vandaag, en waar komen ze eigenlijk sorry voor zeggen?
‘Goeie opener,’ antwoordde Tom op mijn eerste vraag, ‘maar hier kunnen we eigenlijk nog niet op antwoorden. We zitten nog volop in het creatieproces.’ ‘Interessante vraag,’ lachte Alice op nummer twee, ‘maar ook dit is nog te vroeg.’ Idem voor vragen drie, vier en vijf. Ik voelde meteen hoe laat het was. ‘Eigenlijk geven we nooit interviews zo vroeg in ons creatief proces,’ excuseerde Tom zich. ‘Geen probleem,’ acteerde ik, en ik zoomde uit. ‘Hartstikke goede bedenking weer’, zei Alice op mijn nieuwe poging, ‘maar ik vrees dat we …’
We lachten alle drie. Weg ging het blad met de voorbereide vragen, we schonken onze glazen bij en begonnen gewoon helemaal opnieuw. Een half uur later mondde het gesprek uit in herinneringen aan dat oude college in Herentals waar we allebei nog hebben gestudeerd. Aan de leerkracht Nederlands die Tom experimentele leesboeken gaf, vér boven zijn leeftijd, en ik kreeg van die leraar enkel saaie boeken van Frans Pointl en Jos Vandeloo. Alice was verbaasd: Kempenaars zitten overal!
We daalden de trappen van het cultuurcentrum af met lyrische odes aan de Kempen: de zanderige grond bracht de grootste acteurs en sympathiekste interviewers voort.
Tussen lach en Kempengrond kneedde ik een artikeltje voor het c o r s o magazine.
Adam en Eva in ’t Hof van Even
Het Aards Paradijs is om zeep. Wat hebben wij mensen allemaal met onze planeet gedaan! Adam en Eva hebben dit alles zien gebeuren. Ze hebben altijd gezwegen maar vinden het nu tijd om sorry te zeggen. Wat betekenen zo’n excuses, en is sorry wel genoeg? Dat onderzoeken Alice Reijs en Tom Van Dyck in hun nieuwe theaterstuk. Adam en Eva zeggen sorry gaat in oktober in première in c o r s o.
Er is vandaag best wat om sorry voor te zeggen. Waarvoor excuseren Adam en Eva zich precies?
Alice: Dat gaan we nog niet zeggen, anders verklappen we het stuk. Adam en Eva keren terug naar de wereld van vandaag en merken wat er allemaal gaande is. Ze voelen zich ergens verantwoordelijk, want zij waren natuurlijk de eerste mensen. Wat ze met dat gevoel doen, ontdek je in de voorstelling.
Tom: Ze hebben alles gezien, vanaf het begin. En nu staan ze daar, onze oerouders, zoals grootouders op een groot familiefeest. Wat is er van hun nageslacht geworden? En mogen ze er fier op zijn? Daar hebben ze allebei een sterke mening over. Niet per se dezelfde: als man en vrouw kijken ze op een andere manier naar de dingen. En dat kan al eens vonken geven.
Van vlees en bloed
Ruzie komt voor in de beste relaties.
Tom: Adam en Eva zijn geen mythische figuren meer, maar mensen van vlees en bloed. Ze botsen niet alleen op wat er allemaal is misgelopen in de wereld, maar ook op hoe verschillend ze daarnaar kijken. Dus zie je scènes uit het huwelijk. Het stuk gaat over hun relatie: met elkaar en met de wereld, en wat dat met hen doet.
Alice: We hebben al veel samengewerkt voor verschillende producties. Vanaf Brandbakkes voor het Toneelhuis, nu 24 jaar geleden, tot de reeks Den elfde van den elfde, maar ook in Het Eiland, Met man en macht, Van vlees en bloed … Deze keer maken we als koppel samen een eigen voorstelling, van A tot Z, met alleen ons twee als spelers.
Is dat heel anders dan in jullie vorige producties?
Tom: Het geeft een heel andere dynamiek dan een programma voor tv of met anderen. Het gaat hier enkel om een dialoog, naar elkaar en met het publiek, dat maakt het minder complex. Maar tegelijkertijd is het ook moeilijker. Als je een groter verhaal hebt, heb je nevenverhalen en leg je samen een grote puzzel waarin je alles uirgebreid kan vertellen. Nu is het veel compacter en zijn we alleen met onszelf bezig.
Alice: De reeks Den elfde van den elfde schreven we met andere acteurs in ons hoofd. Nu maken we een stuk voor onszelf. Bij alles wat je schrijft, denk je heel praktisch: hoe ga ik dit zelf brengen? Het is veel moeilijker om naar jezelf te kijken dan naar een ander, en daar dan een bepaald personage op te plakken. Je hebt geen afstand.
Goddelijk inzicht
Hoe kwamen jullie precies op het idee van Adam en Eva?
Tom: Dat was een goddelijk inzicht! (lacht) We zijn al jaren getrouwd en wilden iets doen rond een koppel, dus we zijn daarover beginnen lezen en discussiëren. Je kijkt naar je boekenkast met alle toneelstukken erin. En je vraagt je af: wat willen we nu precies vertellen? Na veel opzoeken dachten we: laat het ons gewoon hebben over het allereerste koppel. Zo zijn we bij Adam en Eva terechtgekomen.
Alice: Het idee kwam dus uit de hemel vallen, het werd ons gestuurd! We waren al lang bezig met dit idee, maar vonden nooit de juiste invalshoek. We zijn vaak van richting veranderd. Plots kwamen we uit bij dat oerkoppel, dat zich voor vanalles gaat excuseren. En dan begint de fantasie te werken en kunnen we schrijven.
De wereld is er sindsdien niet mooier op geworden. Gaza, Trump, Poetin … Er komt elke dag steeds méér om sorry over te zeggen.
Alice: Het gevaar bij het schrijven is dat je van Adam en Eva figuren maakt die voortdurend met het vingertje wijzen op alle fouten die worden gemaakt. De concrete situaties zijn er natuurlijk, maar dat mag niet de focus zijn. We willen er geen actua-show van maken.
Tom: Het gaat meer over de dieper liggende stromingen en de filosofische benadering van wat er allemaal op de wereld gebeurt. Hoe komt het dat we staan waar we nu staan? Hoe is het allemaal zo ver kunnen komen? Dat proberen we te bekijken en als koppel te begrijpen.
Niet genoeg
‘Sorry’ is vaak niet genoeg. Je moet ook iets terugdoen.
Tom: Sorry zeggen is het begin van alle verandering. Daardoor krijg je een soort van schuldbesef. Je hebt iets verkeerd gedaan en je weet het. En dat voelen Adam en Eva misschien wel. Maar dat wil nog niet zeggen dat ze hetzelfde idee hebben van schuldbesef. Wel is het hun bedoeling om met dat gevoel iets aan te vangen.
Alice: Het gaat vooral om verantwoordelijkheid. Als je sorry zegt, weet je dat je ergens een verantwoordelijkheid voor draagt of wil opnemen. Maar wat doe je daar dan mee? Daar gaat het stuk ook over.
Sorry zeggen is niet makkelijk
Tom: Zeker niet. Er zijn veel verschillende manier om sorry te zeggen, en die betekenen allemaal iets anders. Een stille sorry, of sorryyyyyyy, ja sorry hé, SORRY! De ene sorry is al meer gemeend dan de andere. In elke relatie is dat iets wat je moet leren zeggen. Wij hebben dat zelf ook moeten leren — Alice misschien nog wat meer dan ik (lacht).
Alice: Sorry zeggen maakt je kwetsbaar. Maar dat is ook net menselijk. Misschien zijn er veel mensen die door de voorstelling leren om weer sorry te zeggen. (lacht)
Met Adam en Eva is God nooit veraf. Wat is de plaats van godsdienst in het stuk?
Alice: Het verhaal van Adam en Eva is niet louter katholiek. Het komt ook voor in de islam en het jodendom, met kleine verschillen. Voor ons gaat de voorstelling niet om religie: we gaan geen geloof bekritiseren of zo. We namen hen gewoon omdat zij het oerkoppel zijn. Het verhaal van de mens is bij hen ontstaan.
Tom: Waar we van opkeken, is dat vandaag nog maar weinig mensen de figuren van Adam en Eva écht kennen. Zelfs katholieke jongeren die weer meer bezig zijn met geloof, kennen het verhaal niet meer zo goed. Ze weten wel van de appel en de slang, en hebben misschien gehoord van het Aards Paradijs, maar daar stopt de kennis vaak. Onze generatie is daarmee opgegroeid, maar dit leer je vandaag niet meer op school.
Mensen raken
Hebben jullie bij het maken veel nieuwe inzichten opgedaan?
Alice: Vooral het filosofische aspect. Als je iets vertelt, moet je dat goed doen. De hele logica die je opbouwt, moet kloppen. We hebben zoveel gelezen, er valt zoveel te vertellen. Het moeilijkste is misschien wel dat enorme gefilosofeer terug te brengen tot een verstaanbaar geheel. Je moet voortdurend elke stap in de denkwijze van de personages afwegen, om geen fouten te maken.
Tom: Op den duur zit je zo diep in de filosofie dat je denkt: heel interessant om hier een essay over te schrijven, maar geen dialoog voor twee mensen op een podium. Boeiend toneel is veel meer dan inhoud alleen. Je moet ergens landen. Er moet ook genoeg lucht en humor in de voorstelling zitten. Zodat het allemaal niet te zwaar wordt en de boodschap goed binnenkomt.
Daarom kiezen jullie, zoals vaker, voor humor. Om een moeilijke boodschap te verpakken?
Alice: Vooral om de mensen te raken. En via een luchtige manier toch de essentie binnen te laten sijpelen, heel behapbaar. Het stuk is niet alleen grappig, maar ook ontroerend. Ik hoop dat je naar buiten gaat met het gevoel dat je er écht iets aan hebt gehad. Dat je misschien toch een beetje anders kijkt. Of je vragen gaat stellen die je daarvoor nog niet had.
Tom: Maar allemaal zonder belerend over te komen. Wij pretenderen niet dat wij grote boodschappen te verkondigen hebben. We zijn vooral entertainers en spelers. Zó groot zijn onze hersenen trouwens ook niet dat wij de oplossing weten voor heel de wereldbol. Wij zijn maar simpele toneelspelers, sorry. We amuseren ons het meest met de ondeugende kinderen op het toneel te zetten die wij nog altijd zijn. Die naar de wereld kijken en daar een geestig stukje toneel over maken.
Paradijs in Berchem
Adam en Eva leven in het Hof van Eden, wat — toevallig — c o r s o blijkt te zijn. Zijn het twee Berchemnaars?
Tom: Adam spreekt Vlaams en heeft roots in de Kempen. Eva blijkt een opvallend Nederlands accentje te hebben — net als wij zelf. Ze wonen toevallig in Berchem, op slechts twee straatjes van hier, maar het zijn wel twee wereldburgers. Ze hebben toevallig ook een gemengd huwelijk, maar dat is voor ons persoonlijk nooit een issue geweest.
Alice: Het is heel fijn dat we de première hier in c o r s o kunnen doen. Ik ben zelf opgegroeid in een dorp en hou van het dorpse gevoel dat hier in Berchem leeft. Je kent veel mensen uit de buurt, en die komen hier in dit gezellige cultuurhuis samen. Deze plek klopt ook echt als je een stuk over een familie maakt. Hier ontmoeten verschillende generaties met verschillende achtergronden elkaar. Als één grote familie op een familiefeest.